Historia druku na ziemiach polskich (część 2)
Znane nazwiska i osiągnięcia twórców drukarstwa polskiego
Drukarstwo polskie w XV i XVI wieku
W pierwszej części tekstu podano , iż drukarstwo polskie ma swoje początki w połowie XV wieku, ale to również początki księgarstwa.
Jako pierwszy druk , z dotychczas odnalezionych na ziemiach Królestwa Polskiego, uznaje się kalendarz na rok 1474, pochodzący z krakowskiej drukarni należącej do Kaspra Straubego (druk prawdopodobnie pochodzi z roku 1473).
Warto przybliżyć zainteresowanym tą tematyką sylwetki najbardziej znanych w naszej historii drukarzy ukazując ich osiągnięcia.
To właśnie Kasper Straube uznawany jest na ogół za pierwszego drukarza na ziemiach polskich(przybył do Krakowa z Bawarii poszukując miejsca dla swego zakładu. Jego drukarnia funkcjonowała w latach 1473-1477, a spod jego prasy wyszły 4 druki.
Kolejnym drukarzem działającym również w Krakowie był Szwajpolt Fiol z Frankonii, który z powodzeniem drukował księgi liturgiczne cyrulicą od 1491 roku. Niestety musiał przerwać swe pracę ze względu na oskarżenie o herezję.
Archiwalne źródła podają jeszcze dwa, mniej znane miłośnikom drukarstwa nazwiska: Jan Pepelau i Jan Kruger ,którzy również działali w Krakowie.
We Wrocławiu w latach 1475-1482 działał Kasper Elyan, a jego oficyna wydała około 9 druków.
W Gdańsku drukarnię założył Konrad Baumgarten , wędrowny typograf pochodzący z Wirtembergii (południowo-zachodnia część Niemiec). W roku 1498 powstały 4 druki, następnie działał w Ołomuńcu (w latach 1500-1502) i we Wrocławiu (1503-1506).Właśnie we Wrocławiu wydrukował znany tytuł „Legendę o świętej Jadwidze”. W roku 1506 zamieszkał we Frankfurcie nad Odrą.
W 1492 roku Jakub Kraweyse wydał w Malborku „Żywot świętej Doroty”, który uznawany jest za najstarszy druk w Prusach.
Z oficyny należącej prawdopodobnie do Braci Wspólnego Życia działającej w Chełmnie wyszło w latach 1470-1478 aż 7 dzieł, a nieznany drukarz określany jest mianem „Drukarza kazań papieskich Leona”.
Drukarstwo w XVI wieku wiąże sie przede wszystkim z takim ośrodkiem jak Kraków, w którym powstawały pierwsze zakłady mające w planach dłuższą działalność niż kilka lat ,jak wcześniejsze. Pierwsza stała drukarnia powstała tu w latach 1503-1505 w domu Jana Hallera, założył ją Kasper Hochfeder, a w 1505 roku przejął ją sam Haller. Ponieważ otrzymał on przywilej na drukowanie dzieł świeckich, kościelnych , podręczników dla Akademii Krakowskiej, stał się w niedługim czasie monopolistą w tym mieście. Był na pewno człowiekiem dość wszechstronnym, o czym świadczy posiadanie własnej papierni w Prądniku i prowadzenie księgarni. Z jego oficyny w latach 1505-1525 wyszło około 250 druków, między innymi „Statut Łaskiego”( w nim zawarto hymn „Bogurodzica”).
Za wydawcę pierwszej drukowanej książki w języku polskim uznawany jest Florian Ungler, którego drukarnia działała w Krakowie w latach 1510-1551.
W Krakowie-mieście uznawanym za centrum skupiającym drukarnie-działał też Ślązak Hieronim Wietor, który swą pierwsza drukarnię otworzył w Wiedniu, a w 1517 roku przeniósł się do Krakowa.
W drugiej połowie XVI wieku (według danych zawartych w Encyklopedii PWN) ośrodek krakowski mógł się pochwalić działaniem aż 12 oficyn wydawniczych. Przyczynił się on w największym stopniu do rozpowszechniania w kraju idei renesansowego humanizmu, co było głównie zasługą drukarza Hieronima Wietora, a także do rozwoju języka i piśmiennictwa, co zawdzięczamy takim wydawcom jak: Ungler, Wietor, J. Januszowski. Ten ostatni był następcą Łazarza Andrysowic -ich drukarnia działała w latach 1550-1601 zwana powszechnie Drukarnią Łazarza. Na wzmiankę zasługują również A. Piotrowczyk i jego następcy, którzy z powodzeniem prowadzili drukarnię w latach 1570-1674. Jak wskazują przytoczone wyżej okresy działania, drukarnie dobrze prosperowały przez wiele lat, a ich założyciele pragnęli kontynuować tę rozwijającą się działalność. Czynili to przygotowując do tej pracy swoich następców, przekazując z zamiłowaniem do zawodu swą wiedzę i zdobyte doświadczenie potencjalnym fachowcom, którzy mieli przejąć w niedalekiej perspektywie stworzone przez nich z mozołem zakłady.
Na uwagę zasługuje też ruch wydawniczo-drukarski innowierczy, o czym wspomniano w ogólnym zarysie w części I tekstu. Ruch ten ma swe początki na ziemiach polskich już w połowie XVI wieku, albowiem wówczas w Rzeczypospolitej była większa wolność osobista oraz tolerancja dla innych wyznań w porównaniu z Zachodem. Dlatego też cudzoziemcy, którzy czuli się prześladowani w ojczystych krajach, w poszukiwaniu swobody i wolności wędrowali do Polski. W efekcie tej migracji powstała wówczas literatura religijna i polemiczna. Każde z wyznań mające swych przedstawicieli w Polsce, posiadało własne ośrodki drukarskie, które na ich rzecz pracowały. I tak poszczególne religie miały swe drukarnie w następujących głównych ośrodkach: kalwinizm- w Brześciu Litewskim, arianizm -w Krakowie, luteranizm-w Królewcu, prawosławie- w Krakowie ( pionierem był tu Szwajpolt Fiol, który wydał w Krakowie 4 dzieła liturgiczne pisane cyrulicą), a hebrajska religia miała swe pierwsze oficyny w Oleśnicy na Śląsku.
Drukarstwo w epoce Oświecenia
Wstąpienie na tron króla Stanisława Augusta w roku 1764 diametralnie zmieniło życie w kraju, nastała nowa epoka również dla działalności wydawniczej i drukarstwa w Polsce. Zasygnalizowane zostaną tu zmiany związane z tematem. W Warszawie powstał ośrodek literacki i naukowy skupiony głównie wokół dworu królewskiego. Dużym upodobaniem cieszyły się wówczas : bajki, satyry, komedie i powieści obyczajowe. Drukarstwo w Warszawie stawało się jedną z rozwijających się dziedzin -książka przybrała wygląd nowożytny , była tłoczona łacińską antykwą. Dla podniesienia atrakcyjności wydawanych książek, a tym samym przyciągnięcia dużej liczby czytelników, wzbogacano strony ozdobnikami zamieszczając ilustracje miedziorytowe i winiety, a materiały typograficzne największe drukarnie sprowadzały z Francji i Anglii. Na podkreślenia zasługuje fakt, iż wiek XVIII zapewniał już odpowiednie materiały do druku pochodzące z rodzimej produkcji. Potrzeby na polu drukarstwa rosły i aby im sprostać przeprowadzono reformę zmierzającą do podniesienia jego poziomu-realizowały to głównie oficyny pijarów , dbając o staranność druku, czystość czcionek i dobrą jakość papieru. To okres zmian w dziejach drukarstwa, bo mimo faktu, że w Warszawie w 1707 roku działała tylko jedna znacząca drukarnia pijarów, to ośrodek ten szybko zyskiwał na popularności. Przełom dla warszawskiego drukarstwa przyniósł rok 1756-obok dwóch istniejących drukarni pijarów i jezuitów powstała pierwsza drukarnia świecka (zarazem mieszczańska). Jej założycielem był Wawrzyniec Mitzler de Kolo. Kraków w tym czasie był odsunięty od głównych nurtów życia politycznego i literackiego-w drugiej połowie XVIII wieku działało tam 5 drukarni. Przestawał być potęgą drukarstwa w Polsce, jaką był bez wątpienia przez stulecia.
Należy podkreślić, że przewagę drukarń w XVIII wieku stanowiły zakłady kościelne (przeważnie zakonne), ale mimo ich dużej liczby nie odgrywały one znaczącej roli, co miało źródło w gorszym wyposażeniu i słabszej organizacji zakładów.
Oprócz wielu znanych drukarni działających w Krakowie , Warszawie, powstawały drukarnie w innych miastach-najbardziej znane w Gdańsku, Toruniu, Zamościu, Wilnie, Lwowie, Lublinie , Wrocławiu i Królewcu (drugim po Wrocławiu zagranicznym ośrodku książki polskiej).
Dla zainteresowanych tą tematyką podajemy poniżej w ujęciu chronologicznym ośrodki drukarstwa polskiego w innych miastach, tj.: Braniewo, Elbląg , Mohylew, Częstochowa, Kalisz, Oliwa, Poznań, Supraśl, Toruń, Wschowa, Sandomierz, Leszno, Pińsk , Poczajów, Nieśwież, Przemyśl, Rawicz, Berdyczów, Łowicz, Podhorce, Chełmno, Kwidzyń, Grodno, Słonim, Żytomierz, Połock, Krzemieniec, Tulczyn (Jaryszów- Tulczyn- Machnówka) , Mińsk Litewski, Piotrków Trybunalski, Białystok, Mińkowce (powiat kamieniecki), Kamieniec Podolski, Puławy, Płock, Bydgoszcz.
Należy zaznaczyć, iż powyżej przedstawiony wykaz ośrodków drukarstwa polskiego nie obejmuje licznie działających na ziemiach polskich drukarni, oficyn, które zajmowały się wyłącznie tłoczeniem obcojęzycznych tekstów i publikacji w języku hebrajskim, niemieckim i ruskim.
źródło: https://pl.Wikipedia.org/ artykuł Drukarstwo polskie”, Encyklopedia.PWN.pl/haslo/ drukarstwo: 3894424.htm/