Historia druku na ziemiach polskich (część 1)

Ogólny zarys historyczny

Na ziemiach polskich drukarstwo zaczęło się rozwijać później niż w Niemczech, Francji czy Włoszech, czego najlepszym dowodem jest zaledwie sześć drukarni, które założono do końca XV wieku. Drukowały one niewielką ilość tytułów, choć trudno to wiarygodnie ocenić, bo do dzisiaj zachowały się zaledwie 42 tytuły. Polska była dziewiątym krajem, do którego dotarli drukarze z Niemiec w poszukiwaniu miejsc dla uruchomienia swoich zakładów.

Jako najstarszy w tej części kontynentu europejskiego źródła podają zakład Kaspra Elyana – to drukarnia założona w 1473 roku, udało się zachować 11 wydanych w tym zakładzie druków.  Należy jednak pamiętać o tym, że wówczas Wrocław leżał poza granicami Królestwa Polskiego.

Kolejnym twórcą zakładu zajmującego się drukiem był Kasper Straube, który w Krakowie w tym samym roku co Elyan (lub o rok później) otworzył zakład.

Jednak na szczególną uwagę w tym okresie zasługiwała drukarnia  Szwajpolt Fiola, który działał również w Krakowie w latach 1489-1491 i właśnie tutaj wydano pierwsze  na skalę światową druki liturgiczne pisane cyrylicą dla potrzeb kościoła prawosławnego.

Kolejnym miejscem założenia drukarni, usytuowanym daleko od Krakowa był Malbork, w którym w roku 1492  swój zakład uruchomił Jakub Karweyse, a w kilka lat później zakład taki powstał w Gdańsku.

Znane są ponadto druki w ilości 7 wydane przez „Drukarza kazań Papieża Leona I”, okryte tajemnicą, ponieważ sam drukarz nie został zidentyfikowany – badacze uważają, że działał w klasztorze Braci Wspólnego życia w Chełmnie nad Wisłą lub we Wrocławiu (opinie są tu podzielone).

Niestety działalność drukarni w ówczesnym okresie miała na ogół bardzo krótką , kilkuletnią  historię – jak szybko powstawały, tak szybko przestawały istnieć  wydając niewiele tekstów.

Dopiero wiek XVI – jego pierwsza połowa przyniosła istotne zmiany wyrażające się w powstawaniu zakładów, które charakteryzowały się stałą działalnością. Przykładów można przytoczyć wiele, ale do najważniejszych należy zaliczyć powstanie takich zakładów:

  • w 1503 roku w Krakowie,
  • w 1522 r. we Wrocławiu,
  • w Królewcu w 1523 r.,
  • w Gdańsku w 1538 roku.

Dalszy rozwój drukarstwa następował też w drugiej połowie XVI wieku – wówczas uruchomiono  kolejne drukarnie w innych miastach, tj. w Poznaniu, Toruniu, Zamościu i Wilnie.

Na miano najsilniejszego ośrodka drukarstwa polskiego zasługuje Kraków, w którym przed 1550 rokiem działało już 5 oficyn (Jan Haller, Florian Ungler, Hieronim Wietor, Scharffenbergowie i Samuel Helicz). Ostatni z wymienionych związany był z Kazimierzem. Około 1580 roku było już w Krakowie 8 oficyn, tym samym w tej dziedzinie był niedościgniony. Dla porównania Wilno mogło się pochwalić 4 działającymi drukarniami. W wyżej wymienionych miastach (poza Krakowem i Wilnem) funkcjonowały tylko pojedyncze zakłady drukarskie. Inne ośrodki na ziemiach polskich też mogły poszczycić się istnieniem oficyn wydawniczych w drugiej połowie XVI wieku, niestety istniały na ogół bardzo krotko. Na terenie Polski działały też oficyny związane z inną religią, najbardziej znane były:

  • różnowiercze – w Lesznie, Brześciu Litewskim, Pińczowie, Rakowie,
  • jezuickie – w Wilnie, Braniewie,
  • prawosławne – w Kijowie, Lwowie, w Mohylewie.

Według szacunków w drugiej połowie XVI wieku w Polsce produkcja wydawnicza osiągnęła poziom 2,5 tys. druków, tj. 43 tyś. arkuszy wydawniczych, ale nie dawało to szans na uplasowanie ziem polskich w czołówce państw europejskich.

część druga artykułu

źródło: www.rp.pl/artykul/112033 z Rzeczpospolitej za: „Johanes Gutenberg i początki druku”, wydawnictwo PWN, Warszawa 2002 rok.